حاشیه‌نشینی؛ زندگی از جنس فقر در تلاطم مشکلات/زنگ خطری که بی‌صداست! |

به گزارش شهریمیز به نقل از خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اردبیل؛ چند سالی هست که رشد شتابان شهرنشینی و افزایش مهاجرت روستاییان به شهرها، معضل حاشیه‎نشینی و اسکان غیر رسمی در شهرهای مختلف کشور را پدید آورده و به تناسب، موجب گسترش نابهنجاری‎هایی شده است.

اصطلاح حاشیه‌نشینی در کشورهای در حال توسعه به محلات فقیرنشینی اطلاق می‌شود که در اطراف شهرهای بزرگ به وجود آمده است و ساکنین این مناطق به علل گوناگون نتوانسته‌اند جذب نظام اقتصادی -اجتماعی شهر شده تا از امکانات و خدمات شهری استفاده کنند.

به طور کلی بیشتر کشورهای جهان اعم از پیشرفته یا غیرپیشرفته دوره‌هایی از حاشیه‌نشینی را در شهرهای خود تجربه کرده‌ و یا پشت سر نهاده‌اند، اما مشکل اصلی در کشورهای جهان سوم نهفته است.

در یک نگاه کلی به دهه‌های پشت سر گذاشته شده در ایران می‌بینیم که توسعه شهری در کشور ما در فاصله سال های 1320 تا 1340 مبتنی بر رشد مهاجرت روستایی اتفاق افتاده و دو قطب مرفه‌نشین شهری و فقیرنشین در این دوره خودنمایی زیادی داشته‌اند، اما نهایتا در اوایل دهه 50، به دلیل اصلاحات ارضی و همچنین عدم کارایی اقتصاد کشاورزی روستاها، موج مهاجرتهای گسترده‌ای به شهرهای بزرگ رخ داد که به نمود یافتن زیست حاشیه‌ای یا حاشیه‌نشینی منجر شد، معضلی که پس از گذشت 4 دهه هنوز هم در کشور ما مشکلاتی را به بار می‌آورد.

به طوری که اکنون بسیاری از شهرهای کشور ما به شدت با آسیب های ناشی از حاشیه‌نشینی درگیر بوده و روز به روز نیز شاهد افزایش برخی از ناهنجاری ‌ها در مناطق مختلف هستیم.

حاشیه‌نشینی؛ آبستن ناهنجاری‌های اجتماعی

لذا شناخت نقش حاشیه‌نشینی در بروز انواع آسیب های اجتماعی از اهمیت خاصی برخوردار است، چرا که امروزه یکی از معضلات شهرنشینی، حاشیه‌نشینی و آسیبهای اجتماعی ناشی از آن است. گسترش حاشیه‌نشینی در شهر اردبیل و اسکان جمعیت غیر شهری در آن نیز، به افزایش ناهنجاری رفتاری در این شهر انجامیده است.

در این خصوص مصاحبه‌ای با مدیرکل امور اجتماعی و فرهنگی استانداری اردبیل داشتیم که وی در خصوص آسیب های اجتماعی برخاسته از گسترش حاشیه‌ نشینی در کلانشهرهایی همچون اردبیل اظهار داشت: استان اردبیل به عنوان یکی از شهرهای بزرگ به سبب برخورداری از جمعیت بالا، آمار بالایی از حاشیه‌نشینی را در خود دارد که این معضل خود می‌تواند بستری مناسب را برای گسترش و رشد روزافزون بسیاری از آسیبهای اجتماعی فراهم سازد.

شفیع شفیعی با اشاره به اینکه میانگین حاشیه‌نشینی در کشور حدود 13 درصد بوده است، گفت: این میزان در سطح استان اردبیل بیشتر از این میانگین بوده به طوری که هم‌اکنون حدود 18 درصد از جمعیت استان اردبیل در مناطق حاشیه شهرها ساکن هستند.

این مسئول ادامه داد: آسیب هایی که نهایتا در پی افزایش حاشیه‌نشینی در سطح اردبیل گسترش می‌یابد عبارتند از اعتیاد، طلاق، سرقت، خشونت و بسیاری دیگر از ناهنجاری‌های بزرگ اجتماعی که در این زمینه باید برنامه‌های پیشگیری و کنترلی مد نظر باشد.

مدیرکل امور اجتماعی و فرهنگی استانداری ضمن تاکید بر اینکه آسیب های اجتماعی صرفا به حاشیه شهرها اختصاص ندارد، افزود: در این راستا باتوجه به اینکه واقعیتی به عنوان سکونتگاه های غیر رسمی در شهر اردبیل بوده و این مورد قبول است که افراد در این مناطق برای خود ساخت و ساز کرده و در آن ساکن هستند در حالی که حذف یا جابجایی آنها امکان‌پذیر نبوده، از این رو تلاش بر این است که حاشیه‌نشینان از شهرنشین به شهروند تبدیل شوند تا بتوانیم از این طریق نسبت به کنترل آسیب های اجتماعی ناشی از این معضل اجتماعی اقدام نماییم.

کودکان، قربانیان اصلی آسیبهای ناشی از حاشیه‌نشینی هستند

معاون امور اجتماعی بهزیستی استان در مصاحبه با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اردبیل اظهار داشت: بحث حاشیه‌نشینی یکی از مسائلی است که هم‌اکنون خواه یا ناخواه بسیاری از آسیب های اجتماعی رایج و معمول در سطح جامعه به آن نسبت داده می‌شود به طوری که مسبب اصلی و خاستگاه رشد این آسیبها در واقع سکونتگاه‌های غیررسمی در سطح کشور و به تبع در استان اردبیل شناخته شده است که در واقع آسیب های زیادی ناشی از حاشیه‌نشینی را در منطقه شاهد هستیم.

خسرو امیدوار عمده مشکلات و ناهنجاری‌های برخاسته از حاشیه‌نشینی را در وهله اول مرتبط با شخصیت و روحیات کودکان در جامعه دانست و گفت: نخستین و بیشترین قربانیان زندگی حاشیه‌نشینی در واقع قشر کودکان هستند که در بیشتر موارد از سوء تغذیه رنج می‌برند و قادر نیستند تا از زندگی و دنیای کودکانه خود مفهوم و معنی خاصی برای خود تثبیت کنند، این کودکان به دلیل وارد شدن به بازار کار و عدم دسترسی به مدارس و عدم توانایی مالی نهایتا از تحصیل محروم مانده و یا در بهترین حالت و شرایط خود درصد ناچیزی از آنان به مقاطع ابتدایی یا نهایتا راهنمایی راه می‌یابند.

وی ادامه داد: بنابراین اشتغال به کار عامل بازدارنده‌ای در ادامه تحصیل و فراگیری آموزشهای مدرسه‌ای در کودکان شاغل در این مناطق به شمار می‌رود که این خود بعدها می‌تواند مسبب اصلی بسیاری از مشکلات اجتماعی و حتی اقتصادی باشد.

معاون امور اجتماعی بهزیستی استان با اشاره به اینکه هم‌اکنون در کل کشور بیش از 100 محله حاشیه‌نشین جزو مناطق آسیب‌پذیر شناخته شده‌اند، تصریح کرد: ضرورت دارد تا به منظور مهار هرچه بهتر آسیبها و ناهنجاری‌های اجتماعی ناشی از حاشیه‌نشینی در نقاط مختلف کشور به ویژه محلات آسیب‌پذیر اقدام شود تا شاهد افزایش روز افزون بسیاری از این آسیب ها در سطح جامعه نباشیم.

امیدوار طلاق و اعتیاد را از دیگر آسیب های اجتماعی رایج در مناطق حاشیه شهرها دانست و یادآور شد: استان اردبیل یکی از استان هایی است که وضعیت خوبی در بحث طلاق و اعتیاد ندارد که خوشبختانه در این زمینه گرچه در سالهای اخیر با رشد قابل توجه این دو آسیب در سطح استان مواجه بودیم اما طی یک دو سال گذشته با ارائه راهکارهای کارشناسی شده توانسته‌ایم به خوبی در مهار و کنترل این آسیب ها موفق عمل کنیم.

سهم 80 درصدی حاشیه‌نشینی از وقوع جرایم

معاون پیشگیری از وقوع جرم دادگستری استان اردبیل گفت: متاسفانه بیش از 80 درصد جرایم در حاشیه شهرها اتفاق می‌افتد که به همین دلیل این موضوع باید به صورت همه‌جانبه مورد توجه واقع شود تا بتوانیم این مشکلات را هر چه سریع‌تر برطرف کنیم و شاهد بهبود وضعیت باشیم.

یوسف خدادادی با تاکید بر ضرورت اتخاذ راهکارها و تصمیمات جدی در راستای مهار آسیب ها و کنترل جرایم در مناطق حاشیه‌نشین استان اردبیل افزود: متاسفانه افزایش بی‌رویه حاشیه‌نشینی شهری موضوعی است که نیازمند راهکارها و برنامه‌های اساسی است که امیدواریم بتوانیم از این طریق از بروز آسیب‌های اجتماعی تا حد امکان جلوگیری به عمل آورده و این ناهنجاری اجتماعی را که یک مشکل بسیار بزرگ برای همگان است، کاهش دهیم.

وی در تشریح اقدامات انجام شده در راستای کنترل جرایم در مناطق حاشیه شهرها تصریح کرد: تشکیل واحد مدیریت پیشگیری از تخلفات شهری با هدف بهبود وضعیت شهری از مواردی است که با جدیت در دستور کار قرار داده شده و تاکنون در رابطه با مقابله با جرایم و تخلفات شهری بسیار موفق عمل کرده که امیدواریم این موضوع همراه با ارائه راهکارهای اساسی ما را در رسیدن به اهداف مورد نظر رهنمون شود.

وی بیان کرد: در طول چندین سال اخیر در حدود 3 هزار واحد غیرمجاز در حاشیه‌ شهرهای استان احداث شده که این موضوع باید با جدیت و اهتمام ویژه مدیریت و کنترل شود و از افزایش این آمار جلوگیری به عمل آید، چرا که این موضوع می‌تواند در آینده بسیار مشکل‌ساز بوده و مشکلات هنگفت و قابل توجهی را به وجود آورد.

معاون پیشگیری از وقوع جرم دادگستری استان تصریح کرد: انتظار ما از شهرداران این است که در رابطه با جلوگیری از حاشیه‌نشینی و ساخت و سازهای بی رویه برنامه‌ریزی‌های لازم را انجام دهند تا بتوانیم مشکلات پیش رو را با همکاری و مشارکت همدیگر در کم‌ترین زمان ممکن برطرف کرده و به تمامی اهداف خود در این زمینه دست یابیم.

خدادادی با اشاره به این که برای اجرای واحد مدیریت پیشگیری از تخلفات شهری 16 دستگاه اجرایی مشارکت دارند، افزود: تمامی دستگاه‌های اجرایی با هدف پیشگیری از تخلفات شهری فعالیت می‌کنند و در این زمینه شاهد خروجی‌های موفقی هستیم.

به گفته این مسئول از سال 91 تاکنون میزان احداث واحدهای غیرمجاز به 200 واحد رسیده که برخی از مشکلات شهری مانند سد معبر، تخلیه نخاله، وجود مکان‌های مخروبه، ترافیک شهری ، تکدی‌گری و حفظ حریم رودخانه و راه‌ها از عمده مشکلات احداث این واحدها و گسترش بی‌رویه آنها بوده است.

23 هزار نفر فقط ساکن سکونتگاههای غیررسمی سه شهر!

مدیرکل راه و شهرسازی استان اردبیل در مصاحبه اختصاصی با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اردبیل با اشاره به اینکه شهرهای اردبیل، مشگین شهر و پارس آباد به ترتیب بیشترین میزان بافت فرسوده را دارند، اظهار کرد: مساحت سکونتگاه های غیررسمی اردبیل 812 هکتار است که حدود 13 درصد از سطح شهر اردبیل را شامل می شود.

محبوب حیدری تصریح کرد: مساحت سکونتگاه های غیررسمی در شهرستان مشگین شهر 176 هکتار بوده که حدود 15 درصد و میزان مساحت سکونتگاههای غیررسمی شهرستان پارس آباد 158 هکتار بوده که در مجموع 14 درصد از سطح شهر را شامل می شود.

وی ادامه داد: مجموع سکونتگاه های غیررسمی استان اردبیل برای سه شهر اردبیل و مشگین شهر و پارس آباد طبق مطالعه جامعی که صورت گرفته است مجموع یک هزار و 146 هکتار است.

مدیرکل راه و شهرسازی استان اردبیل مجموع جمعیت ساکن در سکونتگاه های غیررسمی سه شهر را 23 هزار و 742 نفر عنوان کرد.

سکونتگاه های غیررسمی ساماندهی می شود

حیدری با اشاره به اینکه برای ساماندهی بافتهای فرسوده 4 شهر مورد مطالعه واقع شده استان مساحتی بالغ بر یک هزار و 523 هکتار در نظر گرفته شده است که بیشترین این سطح مربوط به شهر اردبیل با مساحت 963 هکتار بوده که این طرح در قالب احیاء، بازسازی، نوسازی و در قالب طرح بازآفرینی شهری اجرا خواهد شد.

عبدالرحمن روحی، رئیس اداره هماهنگی ستاد بازآفرینی راه و شهرسازی استان نیز در گفتگو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اردبیل گفت: در راستای اجرای طرح بازآفرینی شهری در 4 شهر بزرگ استان اردبیل به ترتیب اردبیل، مشگین شهر، پارس آباد و خلخال اقداماتی صورت گرفته است که در این بارهدرصد مساحت بافت فرسوده اردبیل 15 و 1 دهم درصد، مشگین شهر 7 و 8 دهم و پارس آباد 21 و 1 دهم درصد است.

وی تصریح کرد: بافت های فرسوده در این شهرها به منظور اجرای دقیق طرح بازآفرینی شهری به دقت مورد مطالعه قرار گرفته است که مساحت بافت های فرسوده چهار شهر اردبیل، پارس آباد، مشگین شهر و خلخال به ترتیب 963 هکتار، 248 و 3 دهم هکتار، 94 و 2 دهم هکتار و 83 و 7 دهم هکتار است.

رئیس اداره هماهنگی ستاد بازآفرینی راه و شهرسازی در تشریح اقدامات انجام شده برای بازسازی و ساماندهی سکونتگاه های غیررسمی استان افزود: در این راستا بیش از 5 هزار واحد تسهیلات به متقاضیان جهت نوسازی اعطا شده است و به منظور اجرای طرح های بازآفرینی شهری بیش از 300 میلیارد ریال در قالب پروژه های ساختمانی، آسفالت معابر، زیرساختها ارائه شده است.

حاشیه‌نشینی؛ زندگی از جنس فقر در تلاطم مشکلات

به اعتقاد آسیب‌شناسان اجتماعی همه اشکال ناهنجاری های اجتماعی همچون سرقت، قتل، قاچاق، خودکشی، اعتیاد و نظیر این آسیبها چه به مثابه انحراف و چه در زمره بیماری‌ها یا اختلالات و اختلافات  از جمله ناسازگاری‌های اجتماعی هستند که بر روابط فردی و اجتماعی مردم تاثیر دارند و مرکز رشد بیشتر این آسیب ها نیز بافت های فرسوده حومه شهری و حاشیه‌نشینی است.

در کل حاشیه‌نشینی با تمام مشکلات و ناسازگاری‌ها تهدید و مسئله‌ای جدی برای نظام شهری است اما نمی‌توان این موضوع را انکار کرد که تمامی ناهنجاری‌ها از همین محلات و مناطق برخاسته و جامعه را تحت الشعاع خود قرار می‌دهد، چرا که در مرکز شهرها و کلانشهرها اتفاقات و آسیبهای زیادی همه روزه رخ می‌دهد که مسبب همه آنها مردم ساکن در حواشی شهرها نیستند.

کلام آخر

باید تمامی مشکلات و مخاطرات را با وجود خود حس کنی تا بتوانی لحظه‌ای خود را به جای آنان بگذاری و بعد قضاوتشان کنی، باید به دفعات ناامید از حمایت و یاری از سوی کسی شوی تا بتوانی درکشان کنی، باید برای نان شب محتاج باشی تا بتوانی لحظه‌ای از لحظات زندگی  آنان و یا شرمندگی‌شان را لمس و تجربه کرده باشی، باید برای یک بار هم که شده فرزندت با لباس پاره و وصله خورده سر کلاس درسی، اگر آن هم باشد، حاضر شود تا بدانی که شرمندگی از خانواده چه طعمی دارد!

آری همه اینها تنها گوشه‌ای از زندگی کسانی است که این روزها از سر نداری و یا کم‌داری به حاشیه شهرها پناه برده‌اند تا بلکه نامشان از “روستانشین” به “حاشیه‌نشین” تغییر یابد، اینها دقیقا همان مردمانی هستند که در جمع زدن جمعیت کشور با ما یک ملت خطاب می‌شوند، اما در حساب و کتاب مکان و موقعیت زندگی، نوع زندگی، بها و دارایی کلی با من و شما فرق دارند.

باید بدانیم که حاشیه‌نشینی تفاوتی با زندگی در مرکز شهر ندارد جز اینکه در این مناطق بحران‌هایی به چشم می‌خورد، کمبود و کاستی‌هایی حس می‌شود و نبود حمایت‌هایی و اینگونه می‌شود که حاشیه‌نشینی در تعابیر و تفاسیر من و شما زندگی از جنس فقر در تلاطم مشکلات نام می‌گیرد.